جایگاه مریم مقدس در قرآن

مریم (س) بانویی است که حداقل در 12 سوره‌ی قرآن از او یاد شده، و 34 مرتبه نامش ذکر گردیده، و در بیش از 100 آیه به شرح حال او پرداخته شده است. در این آیات ایشان ،

- از خاندان ابراهیم علیه السلام معرفی شده.(83 تا 85 انعام)

- فرزند پیامبری به نام عمران(12 تحریم) و تحت تکفّل حضرت زکریا بوده.(37 آل عمران)

- مادرش او را نذر خدمتگزاری خدا می‌کند و خدا نذرش را به بهترین شکل می‌پذیرد.(35 و 37 آل عمران)

- خداوند درباره‌ی چگونگی پرورش او می‌فرماید «أَنبَتَهَا نَبَاتًا حَسَنًا» (او را بپرورد، پروردنی نیکو)(37 آل عمران)

- شخصیتی است که خود و خاندانش از شرّ شیطان دور نگاه داشته شده‌اند.(36 و 37 آل عمران)

- «انتخاب شده» و «پاک گردانیده شده» توصیف شده.(24 آل عمران)

- برتری داده شده نسبت به همه‌ی زنان هم عصرش خوانده شده.(24 آل عمران)

- برایش مائده‌ی آسمانی فرستاده می‌شده.(37 آل عمران)

- با فرشته‌ی وحی صحبت می‌کرده.(42 و 43 آل عمران)

- آیت و نشانه‌ای برای جهانیان معرفی شده. (91 انعام و 50 مومنون)

- زنی پاکدامن است که شرافت حمل عیسی روح الله را پیدا کرده.(12 تحریم و 91 انعام)

- خداوند به او بشارت تولد فرزندی به نام عیسی مسیح را می‌دهد که از مقربان الهی است.(45 آل عمران)

- صدّیقه معرفی شده.(75 مائده)

- کسی است که خدا خود از او در مقابل تهمت برخی از یهودیان رفع اتهام می‌کند.(156 نسا)

- تصدیق کننده‌ی کلمات خدا و کتب آسمانی بوده.(12 تحریم)

- مطیع و خاضع در برابر خدا توصیف شده.(12 تحریم)

مشاهده می شود که قرآن کریم نسبت به اناجیل، چهره‌ای به مراتب والاتر و دقیق‌تر از حضرت مریم (س) نمایان ساخته است. در منابع اسلامی نیز این بانوی بزرگوار جزو چهار بانوی برتر بهشتی معرفی شده است.

جایگاه مریم مقدس در اناجیل

مریم(س) مادر عیسی مسیح از زنان برجسته‌ی خلقت است که هم مسیحیان و هم مسلمانان برای ایشان، شأن و جایگاه ویژه‌ای قائل هستند. از آنجا که مریم به تعبیر مسیحیان مادر پسر خدا و حتی مادر خدا محسوب می‌شود، انتظار می‌رود شخصیت ایشان، نزد مسیحیان برجسته‌تر از هر منبع و مکتب دیگری باشد. اما می بینیم که مریم (س) در اناجیل حضور کمرنگی دارد و در مقابل، توصیفات متعددی از ایشان در قرآن کریم آمده است. با وجود آنکه در طول تاریخ، کلیسا کوشیده تا با توصیفاتی همچون بکارت و معراج، شخصیتی ممتاز از این بانوی مقدس ترسیم کند، اما آنچه در اناجیل فعلی درباره‌ی حضرت مریم دیده می‌شود، چهره‌ای عادی و عاری از ویژگی‌های برجسته‌ی یک انسان متعالی است. مواری از اناجیل(با حذف موارد تکراری) که به توصیف مریم پرداخته بدین شرح است:

- مریم نامزد مردی به نام یوسف بود که پیش از ازدواج با وی در حالی که باکره بود، از روح القدس باردار شد.(متی 1: 18 و لوقا1: 27)

- پیش از بارداریِ مریم به عیسی، جبرئیل بر او نازل شد و وی را به زاییدن مولودی مقدس به نام عیسی بشارت داد؛ مولودی که پسر خدا خوانده می‌شود.(لوقا1: 26-35)

- مریم از حضور فرشته مضطرب شد و پرسید چگونه امکان دارد فرزندی به دنیا آورم در حالی که هنوز با مردی ازدواج نکرده‌ام؟ فرشته پاسخ داد نزد خدا هیچ چیز محال نیست و تو از روح القدس باردار خواهی شد.(لوقا1: 29-34)

- مهم‌ترین و تنها تجلیلی که از مریم در کتاب مقدس به چشم می‌خورد، توصیفی است که جبرییل به واسطه‌ی باردار شدن ایشان به مولودی مقدّس بیان می‌کند:«سلام بر تو‌ ای نعمت رسیده، خداوند با توست و تو در میان زنان مبارک هستی ... ‌ای مریم ترسان مباش زیراکه نزد خدا نعمت یافته‌ای»(لوقا1: 28 و 30)

 اما درباره‌ی اینکه این بانو دارای چه قابلیت‌های منحصر بفردی بوده که خداوند حکیم او را از میان سایر بندگانش به مادریِ عیسی برگزیده، مطلبی دیده نمی‌شود.

و اما رفتار عیسی درباره مادرش به نقل اناجیل:

-در یک مجلس عروسی شراب تمام می‌شود و مریم به پسرش می‌گوید صاحبخانه دیگر شراب ندارد. عیسی  در پاسخ، به مادرش می‌گوید:«ای زن مرا با تو چه کار است؟!»(یوحنا2: 4)

آیا چنین ادبیاتی از کسی که الگوی رفتار دیگران است، پسندیده است؟

آیا عیسی که همواره توصیه به محبت می کند، این محبت شامل مادرش نمی شود؟

- یک روز که عیسی مشغول موعظه‌ی مردم بود، مریم و پسرانش به دنبال او رفتند تا او را به خانه بازگردانند؛ چراکه گمان می‌کردند عیسی از خود بیخود شده است.(مرقس 3: 21) مردمی که آنجا بودند به عیسی خبر می‌دهند مادر و برادرانت بیرون ایستاده‌اند و تو را صدا می‌کنند. عیسی در پاسخ می‌گوید:«کیست مادر من و برادرانم کیانند؟»(مرقس3: 33)

سپس به جماعتی که دورش حلقه زده بودند اشاره کرد و گفت خویشان من همین‌ها هستند که اینجا نشسته‌اند و اراده‌ی خدا را به جا می‌آورند (یعنی به من ایمان آورده‌اند): «اینانند مادر و برادرانم، زیرا هر که اراده خدا را بجا آرد همان برادر و خواهر و مادر من باشد.»(مرقس3: 34-35)

آیا مریم به پسرش و سخنان او ایمان نداشته که وقتی به عیسی گفته می‌شود «مادرت آمده» می‌گوید «مادرم؟! مادر من کسی است که اراده‌ی خدا را به جا آوَرَد!»؟

آیا از سخنان عیسی چنین برداشت نمی‌شود که او از رفتار مادر و برادرانش ناراحت بوده و انتظار داشته آنها هم در حلقه‌ی ایمان آورندگان به او حضور داشته باشند؟

- در یکی از موعظه‌ها، زنی تحت تاثیر کلام عیسی قرار می‌گیرد و از میان جمع فریاد می‌زند:«خوشا بحال رَحِمی که تو را حمل کرد»(لوقا11: 27) اما عیسی در پاسخ به زن می‌گوید:«بلکه خوشا بحال آنانی که کلام خدا را می‌شنوند و آن را حفظ می‌کنند»(لوقا11: 28)

آیا مریم از زمره‌ی آنهایی که کلام خدا را می‌شنوند و حفظ می‌کنند بیرون بوده؟

آیا عیسی نمی‌توانسته بدون آنکه سخن آن زن را در تمجید مادرش رد کند، به مردم تذکر بدهد کسانی که کلام خدا را حفظ می‌کنند از جایگاه بالایی برخوردارند؟

آفرینش زن(2)

نگاه دوم

زن در میان ملل قبل از اسلام حد وسط بین انسان و حیوان بود. از او مانند انسان ضعیفی که باید به انسانهای متوسط کمک بدهد استفاده می شد. اعراب مشرک خشن، بی رحم متعصب، دختران معصوم خود را زنده به گور می کردند. با ظهور اسلام زن از جایگاه متفاوتی برخوردار گشت. از نظر قرآن، آفرینش انسان دارای مراحلی است که نخستین مرحله آن، مبدأ آفرینش و حالات گوناگون آن است: این مبدأ از نطر قرآن (خاک) است که شکل های گوناگونی همچون گل، گل چسبنده، گل تیره رنگ و... داشته است. مرحله دوم از آفرینش او، (تصویر) و صورت بندی انسان بر روی هیکل گلی آن است که قرآن از آن، گاه با واژه تصویر و گاه با لفظ تسویه نام می برد. پس از مرحله صورت بندی، مرحله دمیدن روح است که قرآن این مرحله از آفرینش انسان را در سوره حجر آیه 72 چنین بیان می کند: « فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ« [آنگاه که او را پرداختم و در آن از روح خود دمیدم، همگی برای او سجده کنید]. با توجه به این مرحله، قرآن انسان را آمیزه ای ترکیب یافته از ماده و روح می داند. جنبه مادی آن خاک و گل تیره رنگ و بدبویی خواهد بود که لجنی بیش نیست و جنبه معنوی آن، دارای روحی است که از نظر عظمت و شایستگی به مرحله ای رسیده است که خداوند آن را به خود نسبت می دهد و می فرماید: ( در آن از روح خود دمیدم).

قرآن پس از بیان آفرینش انسان، نخست، بقای نسل او را از راه لقاح و آمیزش انسان نر و ماده می داند: فرقان: 8-7 «الَّذِی أَحْسَنَ کلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنسَانِ مِن طِینٍ ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِن سُلَالَةٍ مِّن مَّاء مَّهِینٍ‌» [ آفرینش انسان را از گل آغاز کرد، آنگاه آفرینش نسل و بقای انسان را در آب بی ارزش قرار داد]. قرآن گاهی از مایه نسل، به (ماء) و گاه به لفظ (نطفه) یاد می کند و چگونگی تکامل نطفه را در رحم، در آیات مختلفی آورده که جامع آن را در سوره مؤمنون آیه 54 مطرح کرده است: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَک اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ» [آنگاه نطفه را علقه و علقه را گوشت پاره و گوشت پاره را استخوان، سپس بر استخوان گوشت پوشانیدیم، آنگاه به او آفرینشی دیگر بخشیدیم، آفرین بر قدرت خدا که بهترین آفرینندگان است].

چنان که بیان شد، در اندیشه اسلامی، در تمام مراحل خلقت، هیچ عبارت یا اشاره ای که بر تفاوت آفرینش آدم و حوا دلالت کند به چشم نمی خورد؛ و در این باره که آیا همسر انسان از خود انسان است در سوره اعراف آیه 189 آمده است: «هُوَ الَّذِی خَلَقَکم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْکنَ إِلَیْهَا... » [او است آن کس که شما را از نفس واحدی آفرید و جفت وی را از او قرار داد تا بدان آرام گیرد...]. بنابراین از منظر قرآن زن در آفرینش از همان جوهر و گوهر مرد است و اندیشه یکسانی و یگانگی ماهوی زن و مرد، اندیشه قرآنی است که از آیات الهی به روشنی بدست می آید. از امام صادق(ع) از آفرینش حوا سؤال شد که برخی می گویند: خداوند حوا را از دنده پایین و چپ آدم آفرید، امام (ع) فرمود: خدا منزه و برتر است از این نسبت، آن کس که چنین می گوید می پندارد که خداوند قدرت نداشت برای آدم همسری غیر از دنده اش بیافریند!!!.

آفرینش زن(1)

نگاه اول

برای آنکه بتوانیم تفاوت جایگاه زن را در اسلام و مسیحیت به بحث بگذاریم، بهتر است دیدگاه ها را از ابتدای خلقت اولین زن یعنی حوا دنبال کنیم. زن در تورات و انجیل، در مرحله پایین تر و پست تر از مرد معرفی شده، تبعی و طفیلی آن ذکر گردیده است. اول قرنتیان: 9-7 : 11 ( مرد، جلال و شکوه خداست و به شکل او آفریده شده است. زن، جلال و شکوه مرد است. نخستین مرد از زن بوجود نیامد، بلکه اولین زن از مرد خلق شد.)

در پیدایش 3:24 – 2:4 می­خوانیم که (پروردگار، آدم را به عنوان نخستین بشر از خاک زمین خلق کرد و دم حیات را در سوراخهای بینی او دمید، و انسان موجودی زنده شد. سپس خداوند باغی پر از میوه برای او آفرید تا بتواند از میوه هایش تناول کرده، در آن جا زندگی کند. خدا آدم را نهی کرد تا از میوه درخت دانایی خیر و شر نخورد. آنگاه برای اینکه آدم تنها نباشد، همه پرنده ها و حیوانات را برایش خلق کرد. اما آدم باز احساس تنهایی می کرد. سپس آدم را به خوابی عمیق فرو برد و از دنده او زن را آفرید. زن آفریده شد تا مونس آدم باشد و همچنان که هر دو در یک بدن بودند، با ازدواج نیز دوباره هر دو یکی می شوند.) نویسندگان مسیحی پس از پولس، از این روایت دو تعبیر مختلف دارند. یک دسته می گویند که طبق این روایت زنان فروتر از مردان هستند؛ زیرا زن بعد از مرد، از مرد و برای مرد آفریده شده است. بعضی مفسران معتقدند که طبق نظام آفرینش، اصل، جنسیت مذکر است و جایگاه جنسیت مؤنث به عنوان نیمی از نژاد بشری در جنب این اصل قرار دارد. پولس برای توجیه برتری مرد، از آن به عنوان یک خواسته الهی یاد می کند: (مرد از زن آفریده نشد، بلکه زن از مرد آفریده شد. مرد برای زن آفریده نشد، بلکه زن برای مرد آفریده شد.